Ξεκινώντας για ένα καινούργιο ταξίδι, που δίχως να 'ναι τόσο μακρύ, όσο του Ζαν Κριστόφ, ωστόσο θα σημειώσει κι αυτό κάμποσους σταθμούς, ξαναθυμίζω στους αναγνώστες τη φιλική παράκληση που τους έκανα, σε μια καμπή της ιστορίας του μουσικού μου. Στην αρχή του τόμου "Ανταρσία", τους προειδοποιούσα ότι έπρεπε να θεωρήσουν κάθε τόμο σαν ένα κεφάλαιο ενός έργου που εξελίσσεται και που η σκέψη του ξετυλίγεται μαζί με τη ζωή που παρουσιάζει, παραθέτοντας το παλιό ρητό: τα στερνά τιμούν τα πρώτα: πρόσθετα, "όταν θα φτάσουμε στο τέρμα, θα κρίνετε τι άξιζε η προσπάθειά μου". Καταλαβαίνω, βέβαια, πως κάθε τόμος έχει το δικό του χαρακτήρα, πως μπορεί να κριθεί χωριστά, σαν έργο τέχνης. Μα θα 'ταν πρώιμο να κρίνει κανένας απ' αυτόν τη γενική ιδέα του έργου. Όταν γράφω ένα μυθιστόρημα, διαλέγω ένα πλάσμα, που νιώθω πως συγγενεύω μαζί του - (ή καλύτερα, με διαλέγει αυτό). Άμα τώρα το διαλέξω, τ' αφήνω λεύτερο, δίχως να προσέχω μήπως κι ανακατέψω μαζί του την προσωπικότητά μου. Είναι βαρύ φορτίο να σέρνει κανένας απάνω του μισόν αιώνα μια προσωπικότητα. Η θεία ευεργεσία της τέχνης είναι που μας απολυτρώνει απ' αυτήν, ποτίζοντάς μας άλλες ψυχές, ξαναντύνοντάς μας άλλες υπάρξεις - (οι φίλοι μας οι Ινδοί θα 'λεγαν: "άλλες απ' τις υπάρξεις μας": γιατί τα πάντα υπάρχουν στον καθένα...)
Όταν, λοιπόν, διαλέγω τον Ζαν Κριστόφ ή τον Κολά ή την Αννέτα Ριβιέρ, δεν είμαι πια τίποτ' άλλο παρά ο γραμματέας των στοχασμών τους. Τους ακούω, τους βλέπω να δρουν, και βλέπω με τα μάτια τους. όσο προχωρούν και μαθαίνουν την καρδιά τους και τους ανθρώπους, προχωρώ και μαθαίνω κ' εγώ μαζί τους· όταν γελιούνται, τρικλίζω· όταν ξαναβρίσκουν τον εαυτό τους, ξανασηκώνουμαι και ξαναπαίρνουμε το δρόμο. Δε λέω πως ο δρόμος αυτός είναι ο καλύτερος. Μα ο δρόμος αυτός είναι ο δικός μας. Έχουν δεν έχουν δίκιο, ο Κριστόφ, ο Κολά κ' η Αννέτα, υπάρχουν. Η ζωή δεν είναι η μικρότερη δικαίωση.
Μη ζητάτε αυτού θέση ή θεωρία. Κοιτάξτε μόνο την εσωτερική ιστορία μιας ειλικρινούς, μακριάς, γόνιμης σε χαρές και πόνους ζωής, που δεν είναι απαλλαγμένη από αντιφάσεις, που βρίθει από πλάνες· και που όλο πασκίζει, στη θέση της απρόσιτης Αλήθειας, να φτάσει στην αρμονία του πνεύματος, που είναι η υπέρτατή μας αλήθεια.

Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1916